Ο Ηλιος δεν λατρεύεται από τους Ελληνες, και παραμένει μια μικρή αδρανής, δευτερεύουσα θεότητα που τα βλεπει ολα και τα μαρτυρεί στον Δία. Ο λόγος είναι απλός, δεν εντάχθηκε ποτέ στο Ολύμπιο δωδεκάθεο. Ο Ήλιος στην ελληνική μυθολογία είναι Τιτάνας, και όχι Θεός. Σε προρωμαϊκους χρόνους δεν έχει ούτε βωμό, ούτε ναό ούτε υπάρχουν αναφορές για μικρή θρησκευτική αφιέρωση σε κατά τόπους ελληνικά εορτολόγια.
Η μεμονωμένη λατρεία του ηλίου θεωρούνταν και θεωρείται βαρβαρική συνήθεια, και αυτό προφανώς μέσα στα πλαίσια μιας «νομιμοποίησης» στον ελληνικό τρόπο σκέψης, η λατρεία του είναι απορριπτέα.
Στα κλασικά χρόνια στην Αθήνα, κάποιοι σήμερα ισχυρίζονται ότι ο ήλιος ήδη ψευδοταυτίζεται με τον Απόλλωνα από ένα απόσπασμα του Πλάτωνος, που όμως παρερμηνεύθηκε απο τον Πρόκλο τον +5ο αιώνα, δηλαδή σχεδόν 900 περίπου έτη μετά, από όπου αντλούν την πηγή τους.
Συγκεκριμένα, ο Πλάτων (Νόμοι 12.945ε) ίσως ενδεχομένως να κάνει αναφορά με μία αναλογία σύγκρισης στον «κοινό περίβολο του ήλιου και του Απόλλωνα» με μια τελετή (Σκίρα) που σχετίζεται με την θερινή τροπή (ηλιοστάσιο). Τα πραγματικά του λόγια είναι: «τροπὰς ἡλίου τὰς ἐκ θέρους εἰς χειμῶνα», που είναι μια διατύπωση για την έκφραση της έννοιας του ηλιοτροπίου (ηλιοστάσιο). Ο Πλάτων γίνεται απλούστερος στο απόσπασμα 6.767γ, όπου χρησιμοποιεί μια κοινή έκφραση, «θερινὰς τροπὰς».
Ωστόσο, το πρώτο προαναφερθέν Πλατωνικό απόσπασμα σχετίζεται λανθασμένα κάποιες φορές ως αποδεικτικό στοιχείο από ηλιολάτρες ή οπαδούς ηλιολατρείας, τριέσπερων και ηλιούγεννων, ως πειστήριο γιατί υπήρχε μία κοινή πανελλήνια αντίληψη στην εποχή του Πλάτωνος – ότι ο Απόλλων, δήθεν, ταυτίζεται με τον ήλιο.
Ο Απόλλωνας ουδέποτε ταυτίστηκε με τον ήλιο από τους Έλληνες, και δεν υπήρξε μέρος ηλιολατρείας. Αντίθετα, αυτό έγινε αποκλειστικά από τους Ρωμαίους.
Είναι πολύ σημαντικό να τονισθεί η διαφορά συσχέτισης και ταύτισης και κυρίως ομοιοποίησης. Ως παράδειγμα είναι σαν να ισχυρίζεται κάποιος ότι ο Απολλώνας είναι «το Δελφίνι», ενώ αυτό πρόκειται περί στρέβλωσης διότι το δελφίνι είναι ένα μόνον από τα αγαπημένα του ζώα (κοράκι, λύκος, δελφίνι) και ένα από τα πολλά σύμβολά του. Το ότι είχε μεταμορφωθει σε δελφίνι σε έναν μύθο, δεν τον καθιστά «Το Δελφίνι», όπως δεν καθίσταται ούτε κοράκι, ούτε λύκος, ούτε λύρα και, ομοίως, δεν καθίσταται ούτε ήλιος. Ο Θεός Απόλλων είναι θεός του φωτός, μεταξύ άλλων. Δεν είναι ο Τιτάνας Ηλιος, ούτε το άστρο Ήλιος.
Επιπλέον, πολύ σημαντικό να τονισθεί είναι και το γεγονός ότι η χρήση ηλιακού συμβολισμού ή συμβολισμού που θα μπορούσε να παραπέμψει ερμηνευτικά σε ήλιο ή άστρο ή φωτεινότητα και απαστράπτουσα λαμπρότητα σε κάποιον θεό, δεν συνεπάγεται απαραίτητα - ηλιολατρεία - , όπως το ίδιο ισχύει και για σεληνιακό συμβολισμό ότι δεν συνεπάγεται απαραίτητα σεληνολατρεία, κλπ. Η ηλιολατρεία είναι καθαρά ρωμαϊκής προέλευσης.
Η προαναφερθείσα έκφραση του Πλάτωνος επέτρεψε στον Προκλο, στις αρχές του Μεσαίωνα στα τέλη του +5ου αιώνα, σε έργα του όπως Περί της κατά Πλάτωνα θεολογίας (Θεολ. Πλατ. 6,12) να επιχειρηματολογήσει για την πεποίθησή του στην συσχέτιση του Απόλλωνος με τον ήλιο, βασισμένος ακριβώς πάνω σε αυτό το απόσπασμα. Είναι σημαντικό όμως να τονισθεί και πάλι ότι ο Προκλος εκφράζεται ήδη μέσα από μια μακρά, πλέον, παράδοση ηλιολατρείας, μέσω του ρωμαϊκού χριστιανικού στοιχείου που έχει επικρατήσει πλήρως.
Στην Μακεδονία και την Θράκη, στους ρωμαϊκούς χρόνους ο Ήλιος δεν αντιστοιχεί στον Απόλλωνα αλλά συσχετίζεται με τον Άρη, και επομένως εκφαινεται περεταιρω ότι ο Πρόκλος παρερμήνευσε τον Πλάτωνα. Σε προρωμαϊκους χρόνους παρατηρείται μια τάση για συμβολική απεικόνιση του Άρεως με άκανθο από ακτίνες φωτός (φωτοστέφανο), όμως αυτό σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται ηλιολατρεία.
Υπάρχει βιβλιογραφία του περασμένου αιώνα, πριν τον ΠΠΠ που πολλοί Γερμανοί μελετητες διέδωσαν μία τέτοια πεποίθηση ισχυριζομενοι ότι όλοι οι λαοί που λατρεύουν τον ήλιο είναι της Αρειας φυλής. Με αυτή την αφετηρία έγινε τεράστια προσπάθεια προπαγάνδας για κυνήγι στοιχείων που θα έφερνε περαιτέρω συσχέτιση κάθε αρχαίας θεότητας ανθρώπων της Αρειας φυλής με τον ήλιο. Εξαιτίας αυτής της ερμηνειολογικής συσχέτισης περί ηλιοθεοτήτων που διέδωσαν οι Ναζί τον περασμένον αιώνα, υπάρχει φοβερή σύγχιση μέχρι τις μέρες μας, από ανθρώπους οι οποίοι δεν γνωρίζουν σφαιρικά το αντικείμενο, την ιστορία και την θρησκειοπολιτισμική ζωή των Ελλήνων.
Στον +4ο και +5ο αιώνα, η ανατολίζουσα επιστημονική σκέψη, η φιλοσοφική τάση αλλά και η διείσδυση ανατολικών θρησκευτικών δοξασιών, κατατάσσει τον Ήλιο ως κοσμοκράτορα και ταυτίζεται στις Ανατολικές πόλεις με τον Δία και τον Μίθρα. Η σύγκραση αυτή αρχίζει από την ανατολή, και αργότερα παίρνει πανευρωπαϊκό χαρακτήρα με την εξάπλωση του ρωμαϊκού στοιχείου και την επικράτηση του χριστιανισμου.
Ο Αλέξανδρος ως κοσμοκρατωρ είχε πλέον ήδη θεωρηθεί στην ανατολή ως Αλέξανδρος-Ήλιος, όπως και πλήθος Ρωμαίων αυτοκρατόρων είχαν γίνει Ήλιοι. Η λατρεία του Ηλίου απλώθηκε στα Ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής, από μη Έλληνες. Οι Ελληνες θεωρούσαν και θεωρούν την λατρεία των ουρανίων σωμάτων βαρβαρική υπόθεση, ακόμη και μετά την εκστρατεία του Αλεξάνδρου, και στην διάρκεια της ρωμαϊκής κατοχής. Σταδιακά, η ηλιολατρεία έγινε απόλυτο τμήμα της ρωμαϊκής χριστιανικής κοσμοθέασης, και συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας.
Ορέστης Πυλαρινος
