Aπό το βιβλίο του Αλέκου Αγγελίδη «ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΙΕΡΑΤΕΙΟΥ» εκδόσεις ΠΛΑΤΩΝΟΣ
«Η αμάθεια κατασταίνει τους ανθρώπους μωρούς».
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ Α' 52β.
Εις το διάβα των αιώνων υπήρξαν εποχές που άνθισαν η παιδεία και η μάθηση και εποχές που βυθίστηκαν σε βαθύ σκοτάδι ή ναρκοθετήθηκαν από σκοτεινές καταστάσεις και σκοταδιστικά ρεύματα και παρέλυσαν κυριολεκτικά.
Και εκτός από τη γενικά κατά εποχές θάμπωση της λάμψης του πνεύματος, παρουσιάστηκαν και μερικότερες κάμψεις και ναρκώσεις της πνευματικής προόδου, οι οποίες επηρέασαν ιδιαίτερα διάφορους χώρους και σε διάφορες εποχές.
Όσον αφορά τον ελληνικό χώρο, το χώρο όπου γαλουχήθηκε και έλαμψε το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, απλώθηκε βαθύ σκοτάδι σε όλη την έκταση του στη διάρκεια του Βυζαντίου και ιδιαίτερα της Τουρκοκρατίας. Και ενώ στην Ευρώπη η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός έσχιζαν θαρραλέα τα σκοτάδια του Μεσαίωνα, στη χριστιανική Ανατολή η τουρκική κατοχή και η δεισιδαί-μονη και ισχυρόγνωμη παπαδοκρατία της εποχής εκείνης τύλιγαν με ένα ακόμη μαύρο πέπλο τη σκέψη και το πνεύμα, πνίγοντας μαζί με τη μάθηση και κάθε φιλελεύθερη και φωτισμένη φωνή. Στις σκοτεινές αυτές εποχές υπήρξαν περίοδοι που ο πόλεμος κατά των Γραμμάτων, η περιφρόνηση της μάθησης, η αποστροφή προς τα βιβλία, η αποχή από τη μελέτη και η πλήρης αμάθεια είχαν γίνει ιδιαίτερα προνόμια των κληρικών.
Παρασυρμένος από την προσπάθεια του ο κλήρος να εξουδετερώσει κάθε τι το εθνικό και να χειραγωγήσει κάθε κοινωνική εκδήλωση στράφηκε, από τους πρώτους ακόμη χριστιανικούς χρόνους, με μανία κατά του ελληνικού πνεύματος και, εκτός από τον εξοντωτικό πόλεμο που κήρυξε κατά των διάφορων φιλοσοφικών θεωριών, επιδόθηκε στην καταστροφή των πάντων, που είχαν σχέση μ' αυτό και ιδιαίτερα των βιβλίων, των συγγραμμάτων και όλων των προϊόντων του πνεύματος.
Τότε γεννήθηκε και επικράτησε απόλυτα το καλογερίστικο δόγμα: «Τι χρείαν έχομεν ημείς των βιβλίων;». Απόρροια του δόγματος αυτού ήταν και η άποψη πως όλα τα βιβλία, εκτός από τα ψαλτήρια, ήταν «εθνικά» και κατά συνέπεια αιρετικά και επικίνδυνα.
Η καλογερίστικη αυτή θεωρία δε διέφερε καθόλου κι από το σκεπτικό των μουσουλμάνων.
Ο μουσουλμάνος σοφός Άμπντ—Αλ —Λατίφ (1162-1231) λέγει πως ο χαλίφης Ομάρ —Χατάμπ (587-644), απαντώντας το 642 σε ερώτηση του στρατηγού του Αμρ-Ιμπνάλ-Ας, του κατακτητή της Αλεξάνδρειας, τι να κάμει με τα βιβλία της εκεί ξακουστής βιβλιοθήκης, του έγραψε:
«Αν τα κείμενα των Ελλήνων συμφωνούν με το βιβλίο του Θεού (το Κοράνι), δεν μας είναι απαραίτητα και δεν υπάρχει λόγος να διατηρηθούν. Αν δεν συμφωνούν, τότε είναι βλαβερά και πρέπει να καταστραφούν».
Τα παρέδωσε, λοιπόν, και ο Αμρ στη φωτιά και για καιρό θέρμαιναν τα 4000 καζάνια των λουτρών της πόλης. Έτσι κάηκαν όσα βιβλία είχαν απομείνει από τη μεγάλη καταστροφή, που είχε κάνει το 392 ο πατριάρχης Θεόφιλος μ' ένα όχλο φανατικών χριστιανών.1
Ο Τερτυλιανός γράφει στην «Απολογία» του ότι «αφ' ης εποχής μας εδόθη το ιερό Ευαγγέλιο, πάσα άλλη έρευνα περιττεύει», αποκλείοντας έτσι σαν περιττή κάθε άλλη επιστήμη.2
Με το σκεπτικό αυτό πολεμήθηκε το βιβλίο και καταπολεμήθηκε η μελέτη και η έρευνα, γιατί με την καταδίκη και τον ανα-θεματισμό του Ωριγένη από το φανατικό πατριάρχη Θεόφιλο το 399, επικράτησε απόλυτα το «πίστευε και μη ερεύνα» και τότε χτυπήθηκε με δριμύτητα από τους ρασοφόρους κάθε διδασκαλία αρχαίας φιλοσοφίας και από τότε καταδιώχτηκε συστηματικά από την Εκκλησία -Ανατολική και Δυτική- η παιδεία και η επιστήμη. Ίσως εδώ να βοήθησε και ο Εκκλησιαστής με τα λεγόμενα του, ότι «όστις προσθέτει γνώσιν, προσθέτει πόνον».3 Η μανία δε των κληρικών και η παράφορα τους έφτανε πολλές φορές και πιο πέρα από τα άκρα, παρανοώντας και διαστρεβλώνοντας το κάθε τι.
Ο αβάς Κρελιέρος, για παράδειγμα, ονόμαζε ειδωλολάτρες τους επιστήμονες, γιατί διατηρούσαν στον ουρανό του Θεού τα ειδωλολατρικά αστέρια Ερμή και Αφροδίτη.
Το 1163 με παπικό διάταγμα απαγορεύτηκαν οι εγχειρίσεις, γιατί η Εκκλησία έλεγε πως αποστρεφόταν την αιματοχυσία. Με βάση το «ρύσαι με εξ αιμάτων ο Θεός», χαρακτήριζαν οι στενοκέφαλοι και υποκριτές καρδινάλιοι και ο προϊστάμενος τους, ο πάπας, τη χειρουργική επιστήμη σαν ανυπόληπτη και αμαρτωλή τέχνη.4 Το να οπλίζουν όμως στρατούς, να κηρύττουν πολέμους, να αιματοκυλίζουν και να αποδεκατίζουν λαούς ή να καίνε ζωντανούς στις πυρές τους ανθρώπους, δεν ήταν αντιχριστιανικό κι ούτε αμάρτημα για κείνους τους ιεράρχες.
Κατά τις σκοταδιστικές τους απόψεις οι αμαθείς ρασοφόροι κήρυτταν πως η αρρώστια αποτελούσε εκδήλωση και μόνο της επιθυμίας του Θεού και έκφραση της «ΘείαςΔίκης», γι' αυτό και δεν ήταν επιτρεπτό σε κανένα, να αναζητά φάρμακα ή να καταπολεμά τα μικρόβια και τις αρρώστιες, γιατί αντιστρατεύονταν στη βουλή και στο θέλημα του Θεού.
«Για τον άρρωστο η προσευχή θεωρούνταν το καλύτερο φάρμακο», γράφει ο Γιάννης Γεωργίου, ο ιερέας ο καλύτερος γιατρός, η εκκλησία το καλύτερο νοσοκομείο και ο Χριστός ο μόνος θεραπευτής.5
Ο επίσκοπος της Ρουρ διακήρυττε ότι ήταν βλασφημία το να δίνονται φάρμακα στους αρρώστους, αντί να τους προσκομίζουν την εικόνα του Αγίου Μαρίνου.6
Και ενώ οι ρασοφόροι δεν κατείχαν ούτε και αυτήν ακόμη τη Θεολογία, ήθελαν, σαν υπερόπτες και εγωιστές που ήταν, να ελέγχουν την Αστρονομία, την Ιατρική, τη Φυσική και τις άλλες εξειδικευμένες επιστήμες, χωρίς να έχουν την παραμικρή γνώση και ιδέα γι' αυτές.
Για τη Δυτική Εκκλησία μόλις το 1757 άρχισε η γη να γυρίζει γύρω από τον ήλιο. Ως τότε, για τον πάπα και τους ιεροεξεταστές του, γινόταν το αντίθετο. Οι κουκουλοφόροι αβάδες και οι αγροίκοι τρόφιμοι των μοναστηριών δεν παραδέχονταν τα κηρύγματα του Κοπέρνικου (1533), που ήταν μια επανάληψη των ιδεών και θεωριών του αρχαίου Έλληνα από τη Σάμο, του Αρι-στάρχου (320-250 π.Χ.), ο οποίος δυο χιλιάδες χρόνια πριν από τον Κοπέρνικο, μίλησε για το ηλιοκεντρικό σύστημα και διακήρυξε ότι ο ήλιος μένει σταθερός και η γη γυρίζει γύρω του.
Για την Ανατολική δε πιο χειρότερα. Διακόσια πενήντα χρόνια αργότερα, το 1794, το πατριαρχείο αποκήρυξε το βιβλίο του Ριηΐοηοΐΐο «Δόγος περί πλήθους κόσμων», που είχε μεταφράσει ο Κοδρικάς και υποστήριζε το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου, γιατί θεωρούσε ακόμη την άποψη αυτή σατανική και αντίχριστη.7
5. Γεωργίου Γιάννη: «Ιστορία της Ιατρικής», έκδ. Παπαζήση, 1977, σελ. 154.Δες και Καινή Διαθήκη, Ιακώβου Επιστολή Ε' 14.
6. Γεωργίου Γιάννη: «Ιστορία της Ιατρικής», έκδ. Παπαζήση, 1977, σελ. 152. Ο Σέργιος Μακραίος, καθηγητής της Πατριαρχικής Σχολής και ένας από τους στυλοβάτες του δεσποτισμού. Για να ανατρέψει το σύστημα του Κοπέρνικου, έγραψε πραγματεία με τίτλο «Τρόπαιον εκ της Ελλαδικής Πανοπλίας κατά των οπαδών τον Κοπέρνικου».
Συμφωνά με τις απόψεις του πανεπιστημιακού καθηγητή Χ. Θεοδωρίδη ο πρώτος που καταφέρθηκε κατά του ελληνικού πνεύματος ήταν ο Απόστολος Παύλος.8 «Ο Θεός εμώρανεν την σοφίαν τον κόσμου τούτον», λέγει ο Παύλος, εννοώντας την ελληνική επιστήμη, η οποία διακρινόταν και επικρατούσε την εποχή εκείνη.
Με την ίδια σφοδρότητα αποκήρυξαν το ελληνικό πνεύμα και οι κατοπινοί πατέρες της Εκκλησίας και οι ύστερα από αυτούς πατριάρχες και ιεράρχες, οι οποίοι μπέρδεψαν την ελληνική επιστήμη με την ειδωλολατρία. Επηρεασμένος από τη νοοτροπία αυτή και ο εκκλησιαστικός υμνωδός αυτό διαλαλεί και αυτό υπογραμμίζει στους Μακαρισμούς του, λέγοντας: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι...».
Κατά του ελληνικού πνεύματος στρέφεται και ο συντάκτης του Ακάθιστου Ύμνου, όταν απευθυνόμενος προς την Παναγία, λέγει: «Χαίρε των Αθηναίων τας πλοκός διασπώσα...».9 Ενώ ο Άγιος Γρηγόριος τόνιζε ότι: «και μόνη η όψη των Αθηνών ήτο επικίνδυνη εις τας ψυχάς των Χριστιανών».
Ποτισμένη από το παρεξηγημένο αυτό πνεύμα η Εκκλησία, στράφηκε με δριμύτητα κατά παντός του ελληνικού.
Αναρίθμητες είναι οι περιπτώσεις ξεσπαθώματος των ιεραρχών κατά της μάθησης και της επιστήμης, γι' αυτό και θα αναφέρουμε ενδεικτικά μόνο μερικές από αυτές.
8. Θεοδωρίδη Χ.: «Επίκουρος», έκδ. Εστία, Κολλάρον, Αθήναι, 1981, σελ. 196.
9. Σαν συντάκτη του Ακάθιστου Ύμνου άλλοι θεωρούν τον επίσκοπο Ααοδικείας Απολλινάριο (310-390), άλλοι τον πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Σέργιο (610-639), άλλοι το Ρωμανό το Μελωδό (τέλη 5ου αιώνα), την Κασσιανή (τέλη 9ου αιώνα), τον ποιητή Πισίδη (6ο αιώνα) ή τον πατριάρχη Φώτιο (820-891). Πιθανότερος όμως θεωρείται ο Ρωμανός ο Μελωδός. (Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 2ος. σελ.. 32).
Ο επίσκοπος Αλεξάνδρειας Δημήτριος το 230 και οι πατριάρχες Φιλόθεος (385-412) και Μηνάς (Κωνσταντινούπολης 536-552) αργότερα, αφόρισαν το «ερεύνα και πίστευε» του Ωριγένη. Το ίδιο έκαναν και η 51Ί, 61! και 7*1 Οικουμενικές Σύνοδοι.
Ο πατριάρχης Ιωάννης Η' ο Ξιφιλίνος (1064-1075) αντέδρασε έντονα κατά της μελέτης και της έρευνας και σταμάτησε κάθε τάση για σπουδή της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.
Ο πατριάρχης Ευστράτιος (1081-1084) αφορίζει τις φιλοσοφικές ιδέες του Πλάτωνα κι αναθεματίζει εκείνους που μελετούν την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Γράφει δε στο «ανάθεμα» που εξέδωσε το 1081 κατά του νεοπλατωνιστή Ιωάννη, του Ιταλού: «Ανάθεμα τοις ευσεβή μεν επαγγελλομένοις, τα των Ελλήνων όε δνσεβή δόγματα τη Ορθοδόξω Εκκλησία επεισάγονσιν». «Ανάθεμα τοις την μωρίαν των έξωθεν φιλοσόφων σοφίαν προτιμώσιν». «Ανάθεμα τοις τα ελληνικά όεξιούσι μαθήματα». «Ανάθεμα τοις τας πλατωνικός ιδέας ως αληθείς δεχομένοις».10
Ο Άγγλος θεολόγος Ιοίαη Μεγ€ηαοΓί£ λέγει πως, ύστερα από την καταδίκη του Ιωάννη, του Ιταλού και τα έντεκα εναντίον του αναθέματα, κάθε προσπάθεια ακολούθησης και σπουδής των αρχαίων «ανόητων ιδεών» θεωρείτο πλέον αυτομάτως έγκλημα κατά της νέας πίστης.11
Ο πρώτος πατριάρχης της τουρκοκρατίας, ο στενός σύμμαχος και άμεσος βοηθός του πορθητή σουλτάνου, ο Γεώργιος Σχολάριος, ο επονομασθείς «Γεννάδιος», ο υμνητής του Μωάμεθ, ο
10.Δανιηλίδη Δημοσθ.: «Η Νεοελληνική Κοινωνία και Οικονομία», σελ. 73.
μέγας διώκτης της «Ένωσης των Εκκλησιών», ο νεκροθάφτης της Πόλης και ο πρώτος αίτιος και υπεύθυνος για το χαμό της, ήταν τόσο πολύ εναντίον του ελληνικού πνεύματος και μισούσε με τέτοιο πάθος κάθε τι το ελληνικό, που αρνιόταν για τον εαυτό του κι αυτόν ακόμη τον τίτλο του Έλληνα.12 Σαν τον έκανε ο κατακτητής πατριάρχη, διέταξε να συγκεντρωθούν και να καούν όλα τα βιβλία του Γεμιστού, γιατί περιείχαν προοδευτικές ιδέες, γιατί ο Γεμιστός ήταν υπέρ της Ένωσης των Εκκλησιών και αντίθετος προς τις απόψεις του Γενναδίου και του Μωάμεθ του Β' και γιατί περιείχαν φιλοσοφικές ιδέες και θεωρίες φιλελεύθερες και καταφερόταν κατά του σκοταδιστικού καλογερισμού και του τυραννικού συστήματος της Εκκλησίας, τις οποίες ιδέες, για να τις βγάλει από τη μέση το ιερατείο εύκολα και γρήγορα, τις χαρακτήρισε αθεϊστικές13 και τις πέταξε στη φωτιά.
Οι στενοκέφαλοι ιεράρχες στην ορμή και στη βιασύνη τους να ισοπεδώσουν καθετί, το μη, κατά τη γνώμη τους, χριστιανορθόδοξο και να αποβάλουν από τις σκέψεις και το νου του κόσμου καθετί που συνδεόταν με το ελληνικό πνεύμα, έφτασαν στο σημείο να μισούν όχι μόνο την ελληνική φιλοσοφία και γνώση, αλλά και αυτή ακόμη τη γενιά των Ελλήνων.
Ο μοναχός Θεόδωρος ο Μετοχίτης (1270-1331), που υπήρξε και Μέγας Λογοθέτης του αυτοκράτορα Ανδρόνικου του Β', αν και γνώστης των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, αποκαλούσε τους Έλληνες εχθρούς του κράτους και, όπως μας λέγει ο Κορδάτος, ευχόταν να εξολοθρευτούν με τη βοήθεια του Θεού, για το καλό του χριστιανισμού.14
Οι διδασκαλίες της αριθμητικής, των ανώτερων μαθηματικών,
12.Ζωγράφου Λ.: «Αντιγ νώση, τα δεκανίκια τον Καπιταλισμού», σελ. 32.
13.Κορδάτου Γ.: «Η Κοινωνική Σημασία της Επανάστασης του 1821», σελ. 45.
Κορδάτου Γ.: «Η Κοινωνική Σημασία της Επανάστασης τον 1821», σε).. 35.
της λογικής και των άλλων επιστημών, μαζί με κάθε άλλη προοδευτική και φιλελεύθερη ιδέα χαρακτηρίστηκαν από το ισχυρό-γνωμο και αυταρχικό ιερατείο αθεϊστικές και καταπολεμήθηκαν σφοδρά από αυτό. Έτσι η Εκκλησία καταδίωκε τους ονομαστούς δασκάλους των Ιωαννίνων: Αθανάσιο Παπαβασιλείου, Γεώργιο Σγουρίδη (1683-1709), τον ιερέα Μεθόδιο Ανθρακίτη (1709-1723) και άλλους, που είχαν τις γνώσεις και την τόλμη να κηρύξουν ιδέες και να διδάξουν επιστήμες, που βρίσκονταν πιο πέρα από τις γνώσεις των στενόμυαλων διωκτιον τους και πιο πέρα από τα δικά τους κολλυβογράμματα. Μάλιστα ο Μεθόδιος Ανθρακίτης καθαιρέθηκε και η διδασκαλία του αφορίστηκε από τον πατριάρχη Ιερεμία το Γ', ο οποίος τον ονομάζει στην αφοριστική του πανταχούσα, ακολουθώντας τη φρικτή φρασεολογία των αρχιερέων, «Κακομεθόδιον, αποφώλιον τέρας και ανεμώλιον άνθρωπον».15
Για τους ίδιους λόγους, και επειδή «ησχολήθησαν εις ύλην εθνικήν» (μεταχειρίζονταν και τη λέξη ελευθερία), το Πατριαρχείο καταδίωξε τον Ευγένιο Βούλγαρη, τον Αθανάσιο Ψαλλίδα, τον Παμπλέκη, το Μοισιόδακα, τον Περραιβό και άλλους, που ήταν η ψυχή και η φλόγα της Φιλικής Εταιρείας σε διάφορα κέντρα του εξωτερικού και πολέμησε κι αυτόν ακόμη τον εθναπόστολο Ρήγα Φεραίο, καθώς και άλλα διαλεχτά πνεύματα της φυλής μας.
Ο Κύριλλος ο Λαυριώτης, αποκαλεί τον Παμπλέκη και το Ρήγα στην «Ερμηνεία της Αποκάλυψης του Ιωάννου» «άνδρας αιμάτων και δολιότητος και πάσης ασεβείας και αθεΐας υπάρχοντας... κατά της του Χριστού πίστεως μανέντας,... ους ο Θεός ζώντας εις Άδου κατήγαγεν».
Επίσης ενάντια στα απελευθερωτικά κηρύγματα του Ρήγα η 15. Καρανικόλα Γ.: «Ρασοφόροι η Συμφορά του Έθνους», σελ. 96.
Εκκλησία διαλαλούσε με την «Πατρική της Διδασκαλία»: «Φράζατε τα αυτιά σας και μη δίδετε προσοχή σ' αυτές τις νέες ελπίδες ελευθερίας που κηρύττονται...». Η Αγία Γραφή λέγει, ότι πρέπει να προσευχόμαστε συνεχώς για τον αυτοκράτορα. Το σουλτάνο δηλαδή!!.16
Επιπλέον ο Γρηγόριος, ο Ε', αφόρισε το Μάρτιο του 1819 την Άλγεβρα, την Τριγωνομετρία και τους Λογαρίθμους χαι διακήρυξε ότι: «Οι διδάσκοντες τα μαθήματα αυτά είναι παραβάται των θείων και ιερών κανόνων και των αποστολικών διατάξεων». Διατάζει δε το ποίμνιο να μισεί αυτούς τους διδασκάλους και να τους αποστρέφεται. «Εντελλόμεθα και αποφαινόμεθα συνοδικώς», συνεχίζει ο διαβόητος Γρηγόριος, «μετά των περί ημάς ιερότατων αρχιερέων, (όπως) τας βέβηλους κενοφωνίας και τας σαθράς αντιθέτους διδασκαλίας των ειρημένων να μισητέ και να αποστρέφεσθε...».17
Επέμεναν ισχυρόγνωμα και πεισματικά οι ιεράρχες στις μονόπλευρες απόψεις τους και είχαν την απαίτηση να τις αποδεχτούν όλοι και να τις ασπαστούν τυφλά και ασυζητητί, σαν τις μόνες σωστές και αλάνθαστες, όπως έκαναν οι μαυροφορεμένες στρατιές των αργόσχολων καλογήρων, τις οποίες οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει και ο δύστυχος λαός τις έτρεφε.
Για να αγαπήσει όμως κανείς ό,τι είναι αξιαγάπητο και να μισήσει ό,τι είναι μισητό χρειάζεται μυαλό, για να το ξεχωρίσει και οι κληρικοί δε διέθεταν τέτοια προσόντα, εκείνους τουλάχιστον τους καιρούς.
Θα πεθάνει κόσμο ο...γκόμενος.
-
Έβαλε πωλητήριο στο κρεοπωλείο του μετά τις 6.000 ευρώ λογαριασμού ρεύματος
– «Το κράτος σε πατάει, αυτή η κυβέρνηση θα πάει άκλαυτη από το ρεύμα»
Πάντ...